التهاب لثه و درمان آن
التهاب لثه یا ژینژیویت لثه (Gingivitis) حالتی است که پلاک های دندانی در خط لثه تجمع یافته و سبب تحریک و حساس شدن لثه و در مواردی نیز خونریزی لثه می گردد. اگر پلاک های مذکور با استمرار در مسواک زدن و یا نخ کشیدن برطرف نشود، به مرور سفت تر شده و به مادهای غیرقابل برداشت به نام جرم یا رسوب دندانی تبدیل میگردد که با گسترش پلاک و جرم به زیر خط لثه، بیماری مزمن مانند انواع ورم لثه و التهاب لثه دندان عقل ایجاد خواهد شد. عفونت لثه در واقع یک بیماری مرتبط با لثه است که به دلیل باکتری های موجود در دهان و التهاب لثه ها ایجاد می گردد. علل مختلف دیگری مانند مسواک زدن به روش نادرست، تراکم زیاد پلاک دندانی، مصرف دخانیات، تغذیه نامناسب، استرس و ضعف سیستم ایمنی نیز می تواند عفونت لثه را به دنبال داشته باشد. به دنبال تحریک مزمن باکتریایی، بافت لثه به تدریج از دندان جدا شده و حفره ایجاد می کند که محل تجمع چرک و عفونت می گردد که به این حالت پریودنتیت لثه یا پیوره لثه می گویند.
علائم و نشانه های عفونت لثه
لثه های ما در ناحیه ای پایین تر از لبه های لثه که قابل مشاهده است، به دندان ها می چسبد که به واسطه وجود این فضای کوچک در قسمت بیرونی لثه، احتمال ورود غذا و جرم در آن بسیار زیاد است و همین امر سبب ایجاد عفونت یا التهاب لثه می گردد. جرم یا پلاک لایه نازکی از باکتری است که به طور مداوم روی سطح دندان شکل می گیرد. عدم رعایت بهداشت دهان و دندان سبب سفت شدن پلاک و گسترش آن به زیر خط لثه می گردد که عامل اصلی عفونت لثه محسوب می شود. علاوه بر این عفونت ممکن است به شکل ورم چرکی در دهان که آبسه نامیده می شود بروز پیدا کند. آبسه نیازمند درمان سریع بوده و در غیر اینصورت بافت عفونی ممکن است دندان های مجاور را تحت تأثیر قرار داده و به فک یا استخوان اطراف آن نیز منتقل شده و سبب آسیب گردد. در صورت تداوم سهل انگاری، عفونت میتواند با ورود به جریان خون، دیگر بخش های بدن را نیز تحت تأثیر قرار داده و بدن را در برابر برخی بیماری ها مانند دیابت، بیماری های قلبی عروقی، برخی بیماری های تنفسی و حتی سرطان آسیب پذیرتر نماید و ریسک ایجاد این بیماری ها را در فرد افزایش دهد. عوامل مختلفی همچون وجود جرم دندان ها، عدم رعایت بهداشت دهان و دندان، بیماری های زمینه ای مانند دیابت، تغییرات هورمونی، استرس و اضطراب، کج بودن دندان ها، استعمال دخانیات، استفاده از داروهایی که سبب خشکی دهان می شوند و ضعف سیستم ایمنی می توانند مسبب ایجاد عفونت و التهاب لثه در افراد گردند.
علائم و نشانه های عفونت لثه با توجه به میزان شدت و محل آن، در افراد مختلف متفاوت می باشد. به طور کلی، عفونت لثه نشانه ای از ضعف سلامت عمومی دهان و لثه بوده و ژنزیویت، مرحله اولیه برای شروع بیماری عفونت لثه محسوب می گردد که اگر درمان نشود ممکن است باعث ایجاد عفونت یا بیماری پریودنتال پیشرفته به نام پریودنتیت گردد. عفونت لثه معمولاً با علائمی مانند درد هنگام جویدن، تورم لثه، حساس شدن لثه، خونریزی حین مسواک زدن یا نخ کشیدن دندان، قرمزی، تغییر رنگ لثه به دلیل کمبود اکسیژن خون، پس رفتن دندانها، تنفس با بوی بد، طعم بد در دهان (به دلیل ترشح چرک در دهان) و حتی لق شدن دندان ها همراه می باشد. بیماری های التهابی لثه، خط دندان را از بین برده و سبب می شود دندان ها طویل تر به نظر برسند. علاوه بر این سبب ایجاد حفره بین دندان و لثه شده و حساسیت ریشه های دندان را افزایش می دهد. گاهی عفونت لثه سبب تغییر در موقعیت یا تراز دندان ها شده و روی گازگرفتن تأثیر می گذارد. همچنین با آسیب به بافت پریودنتال و استخوان آلوئولار، سبب از بین رفتن دندان ها می گردد. درمان عفونت لثه سبب جلوگیری از پیشرفت بیماری التهاب لثه و در نهایت التهاب دندان عقل یا پریودنتال می گردد.
درمان عفونت لثه:
درمان خانگی: روش درمان خانگی جهت پیشگیری از التهاب و عفونت لثه کاربرد داشته و در صورت بروز عفونت های حاد و پیشرفته مناسب نمی باشند. یکی از روش های پیشگیری از التهاب و عفونت لثه شامل شستن دهان با آب نمک رقیق می باشد.
درمان کلینیکی: با توجه به میزان التهاب و درجه عفونت، روش های متفاوتی برای درمان عفونت لثه وجود دارد که میتوان به استفاده از مواد ضدعفونی کننده، تزریق دارو های ضدعفونی کننده و ضدالتهاب توسط دندانپزشک در لثه و درمان عفونت لثه با آنتی بیوتیک نام برد. دندانپزشک ممکن است از محلول ها و ژل های ضدعفونی کننده مانند کلرهگزیدین یا پراکسید هیدروژن برای کنترل عفونت لثه بیمار استفاده نماید. این محلول ها دارای خاصیت ضدالتهابی و ضدباکتریایی بوده که در مراحل اولیه التهاب بسیار تأثیرگذار می باشند. در روش تزریق مواد ضدعفونی کننده، روند بهبود سرعت بیشتری داشته و نتایج بهبودی، سریع تر در بیمار قابل مشاهده است. در مواردی نیز با صلاحدید دندانپزشک معالج، از آنتی بیوتیکهای خوراکی و یا ژل های موضعی جهت پاکسازی دندان و لثه استفاده می شود.
روش های جلوگیری از عفونت لثه:
- پاکیزه نگهداشتن لثه و دندان ها: این امر با استفاده روزانه (حداقل دوبار در روز و به مدت هفت دقیقه) مسواک و خمیردندان های مناسب و تأییدشده محقق می گردد.
- استفاده از نخ دندان مناسب: نخ کشیدن روزانه دندان سبب از بین رفتن پلاک و باکتری های موجود در فضاهای بین دندان ها و لثه ها می گردد و فضای پاکیزه ای را بین دندان ها ایجاد می نماید.
- استعمال دهان شویه ضدعفونی کننده: استفاده از این دهان شویه ها سبب کاهش حجم باکتریایی دهان و التهابات ناشی از آن می گردد. علاوه بر این، انتخاب یک دهان شویه مناسب و حاوی مواد ضد التهاب و آنتی باکتریال، شفافیت لثه را نیز به دنبال داشته و در حفظ بهداشت دهان و دندان مؤثر است.
- حفظ رژیم غذایی سالم: منظور از رژیم غذایی سالم، وجود مقادیر کافی از پروتئین، میوه ها و سبزیجات، مواد غذایی حاوی ویتامین C و دیگر ریزمغذی هایی است که به حفظ دندان و سلامت لثه ها کمک می کنند.
- دوری از عوامل خطرزا: استعمال دخانیات، مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر می تواند در ایجاد و تشدید عفونت لثه موثر باشد.
- توجه به وجود سابقه خانوادگی: اگر افراد خانواده شما از بیماری های لثه رنج می برند، احتمال ابتلای شما به این بیماری بیشتر خواهد بود. ممکن است برای جلوگیری از بروز بیماری لثه به معاینات و مراقبت های بیشتری نسبت به سایرین نیاز داشته باشید.
عفونت لثه در بارداری:
درمان عفونت لثه در دوران بارداری بسیار حائز اهمیت می باشد. در بسیاری از خانم ها در این دوران، تغییرات هورمونی و به ویژه افزایش میزان پروژسترون، موجب افزایش رشد باکتری ها در دهان و به دنبال آن التهاب و عفونت لثه می گردد که در صورت عدم درمان، منجر به خطرات جدی برای سلامت مادر و جنین شده و احتمال زایمان زودرس و تولد نوزادانی کم وزن را به همراه دارد. مشاوره با دندانپزشک حاذق و معاینات مستمر در این دوران به مادران توصیه می گردد.
جراحی های زیبایی لثه:
جراحی زیبایی لثه در بیماران مبتلا به پریودنتال یا ژنژیویت، جنبه درمانی و ترمیمی داشته ولی در سایر موارد کانتورینگ لثه صرفاً جنبه زیبایی دارد و سبب افزایش اعتماد به نفس افراد و زیباتر شدن یا اصلاح طرح لبخند آنها می گردد. کانتورینگ لثه در افرادی که لبخند نامتقارن و یا لبخند لثهای دارند، همچنین افرادی که دچار عقب رفتگی لثه ای هستند، کاربرد دارد. عقب رفتن بافت لثه در بین بزرگسالان و افراد بالای 40 سال شایع تر بوده و ممکن است به دلیل بیماری پریودنتال، مسواک زدن تهاجمی، تجمع جرم، تغییرات هورمونی در زنان، استعمال سیگار، بیماری دیابت و داشتن عفونت های باکتریایی در فرد ایجاد گردد.
اهدافی که با جراحی لثه می توان دنبال کرد:
- رشد مجدد استخوان ها و بافت های آسیب دیده
- جلوگیری از از دست دادن دندان
- کاهش فاصله میان دندان و لثه در حد فاصل بین دو دندان که به عنوان مثلث سیاه شناخته می شود.
- تغییر شکل استخوان فک برای کاهش خطر رشد باکتری در شیار لثه ای
- از بین بردن باکتری ها و عفونت
کاربردهای جراحی زیبایی لثه
جراحی زیبایی لثه یک عمل دندانپزشکی زیبایی محسوب شده که با ایجاد تقارن بیشتر، شکل کلی لبخند را بهبود بخشیده و در اهداف درمانی اثربخش خود، راه حلی برای عقب نشینی لثه به شمار می آید. این عمل به طور معمول توسط دندانپزشک یا پریودنتیست در مطب و معمولاً طی یک جلسه انجام می شود.
- اصلاح لبخند لثه ای یا خط لثه نامتقارن: وجود بافت اضافی لثه بر روی دندان سبب شده تا دندان ها کوتاه تر به نظر برسد. برای افزایش طول تاج دندان، باید این بافت اضافی برداشته شده و جهت ایجاد لبخندی زیبا، به خط لثه فرم داده می شود. گاهی نیز تغییر شکل لثه برای انجام یک هدف پزشکی و درمان تحلیل لثه مرتبط با بیماری پریودنتال صورت می گیرد. این بیماری با زوال لثه و استخوان، ساختارهای نگه دارنده دندان را تضعیف کرده و با تحلیل لثه و استخوان سبب لق شدن دندان ها می گردد.
- اصلاح دندان های بلند یا ریشه های در معرض دید: گاهی تحلیل لثه سبب شده ریشه دندان بیمار در معرض دید واقع شده و در نتیجه، دندان های فرد ظاهری بلندتر پیدا می کند. این امر سبب می شود سن فرد بیشتر از معمول به نظر برسد. مشکلات پریودنتال و رعایت نکردن بهداشت دهان و دندان از عوامل اصلی در این عارضه به شمار می آید. به کارگیری روش های پوشش دهی ریشه و جراحی یا پیوند لثه، اغلب سبب پوشیده تر کردن ریشه های دندان شده و با کاهش تحلیل لثه سبب حفظ ریشه حساس دندان در مقابل پوسیدگی می گردد.
- اصلاح فرو رفتگی یا تحلیل لثه و استخوان فک: در صورت از دست دادن یک دندان، ممکن است در لثه و استخوان فک فرو رفتگی حاصل شده و در اینصورت علاوه بر ایجاد ظاهری غیرطبیعی، استخوان فک دیگر از دست می رود. در این شرایط با تقویت ریج می توان فرو رفتگی ایجاد شده را کاملاً پر کرده و ظاهری کاملاً طبیعی برای فک و لثه فرد ایجاد نمایید.
انواع روشهای جراحی
جراحی پریودنتال لثه، یک عمل جراحی پلاستیک بوده که جهت اصلاح فرم لثه و بازگرداندن عملکرد عادی به ساختارهای پریودنتال (بافت لثه و استخوان) از بین رفته و آسیب دیده ای که دندان ها را پشتیبانی می کند، انجام شده و روش درمانی محسوب می گردد. هدف بلند مدت این جراحی، افزایش طول عمر دندان ها است.
به طورکلی، هدف جراحی لثه، درمان انواع ناهنجاری ها و بافت های نابود شده در روند بیماری های دهان و دندان است تا محیط بهتری برای بهداشت دهان و دندان و مراقبت های تخصصی آن ایجاد می نماید.
جراحی فلپ لثه:
این جراحی، روشی چند منظوره و محافظه کارانه است که با ایجاد یک برش یا فلپ می توان لثه را جدا کرده و بالاتر آورد. این عملیات به جراح اجازه می دهد تا در بافت لثه کارهایی از قبیل خارج کردن بافت لثه عفونی، دسترسی به ریشه برای تمیز کردن بیشتر و درمان آن، ترمیم و بازسازی استخوان و مجموعه بافت های پریودنتال، بستن کامل برش بدون جا ماندن هیچ گونه زخم باز برای بهبود سریع و راحت، ایجاد بخیه کوچک برای تثبیت بافت لثه در محل خود را انجام داد.
بازسازی هدایت شده بافت لثه
مشکل بازسازی بافت های لثه با ابداع روش نوآورانه استفاده از ممبرین های ظریفی در لایه زیرین لثه، برطرف شده است. این باندها در واقع مانعی در برابر رشد سلول های بافت لثه محسوب شده و اجازه می دهد بازسازی بافت پریودنتال جدید از طریق هدایت رشد سلولی و به میزان دلخواه انجام شود. به همین دلیل این روش تحت عنوان بازسازی هدایت شده بافت نامگذاری شده است. بخیه های انجام شده طی عمل نیز دقیقاً تا زمان موردنیاز برای درمان و التیام بافت موردنظر دوام داشته و پس از آن جذب بافت شده و دیگر نیاز به خارج کردن آن نمی باشد.
پیوند استخوان
در برخی شرایط برای جبران تحلیل استخوان فک و استخوان های نگه دارنده بافت ریشه، می توان از مواد پرکننده استخوان یا پیوند استخوان استفاده کرد و بخش مورد نظر را ترمیم و بازسازی نمود. روش های دیگری نیز مانند استفاده از ژل بیواکتیو (زیست فعال) و پروتئین در عمل پیوند استخوان مورد استفاده می باشد.
لیفت سینوس
یکی از مشکلات عمده در فرآیند کاشت دندان و جایگزینی دندان ازدست رفته، مسئله آتروفی یا تحلیل استخوان فک و نبود استخوان کافی جهت کاشت دندان می باشد. در درمان این بیماران، روش لیفت سینوس، سبب افزایش سطح استخوان برای عمل کاشت دندان می شود. طی این روش، دندانپزشک جهت افزایش ارتفاع و عرض لبه استخوان، بخش پیوندی را در سینوس فک بالا به استخوان پیوند میزند تا پس از هم جوشی استخوان پیوندی، ایمپلنت دندانی در آن جای گیرد.
بیوپسی (نمونه برداری) بافت
این روش جهت یافتن سلول های سرطانی در بیمارانی که دارای کیست یا ضایعات مشکوک به سرطان هستند، کاربرد دارد. برای این منظور، دندانپزشک، نمونه ای از بافت مشکوک را جدا کرده و جهت تشخیص به آزمایشگاه پاتولوژی ارسال می نماید.
لیزرتراپی: لیزرتراپی روش پیشرفته و مناسبی برای درمان عفونت لثه محسوب شده که با استفاده از تابش لیزر، باکتری ها را می کشد و میزان التهاب لثه را کاهش می دهد. این روش غیرتهاجمی و کم درد بوده و برای بهبود عفونت لثه بسیار مناسب می باشد. در لیزر درمانی، جراح از لیزر جهت دسترسی و برداشتن بافت التهابی لثه از اطراف ریشه دندان استفاده می نماید. پس از برداشت بافت آلوده و مشاهده ریشه، پوسته ریزی ریشه دندان آغاز می گردد. این مرحله شامل تراشیدن رسوبات آهکی و پلاک اطراف ریشه تا زیر خط لثه بوده و پس از آن، دندانپزشک با ابزار مخصوصی ریشه دندان را صاف می کند. این عمل سبب می شود دندانپزشک هرگونه نقاط زبری که ممکن است سبب جذب باکتری و به دنبال آن عفونت گردد را برطرف نموده و در نهایت، منطقه بین لثه و ریشه در طول فرآیند بهبود، بازسازی گردد.
عمل جراحی پیوند لثه
عقب رفتگی لثه سبب از بین رفتن بافت لثه شده و بیشتر دندان و ریشه را در معرض دید قرار می دهد. این امر باعث افزایش حساسیت دندان به خوردن یا نوشیدن غذاهای سرد و گرم می گردد. با توجه به این که، عقبرفتگی لثه (Gum recession) به آرامی رخ می دهد، بیشتر افراد متوجه این اتفاق نمی شوند که در صورت عدم درمان، عقب رفتگی لثه سبب از دست رفتن دندان خواهد شد. پس روی لثه یا تحلیل لثه، مشکل شایعی است که 4 تا 12 درصد از بزرگسالان را درگیر کرده و به دلیل فرسودگی بافت لثه سبب نمایان شدن بخش بیشتری از ریشه دندان می گردد. این امر می تواند سبب تشدید خرابی سطح ریشه، آسیب به استخوان نگه دارنده و افزایش حساسیت دندان بیمار گردد. گاهی دندانپزشک پیوند لثه را با هدف زیبایی و به عنوان یکی از روش های اصلاح طرح لبخند برای بیمار انجام می دهد و گاهی نیز این جراحی برای محافظت از دندان در معرض آسیب برای بیمار صورت می گیرد. امروزه جراحی پیوند لثه با روش های گوناگون و با توجه به شدت آسیب و نیازهای هر فرد انجام می شود. سه نوع مختلف جراحی لثه عبارتند از:
- پیوند بافت همبند (Connective Tissue Graft): در این متد، پریودنتیست با ایجاد یک فلپ در بافت سقف دهان، بافت زیرین (ساباپیتلیال) را از زیر بالاترین لایه برداشته و برای ایجاد پوشش ریشه دندان موردنظر، در آن محل بخیه میزند و در نهایت فلپ روی سقف دهان را می پوشاند.
- پیوند لثه آزاد (Free Gingival Graft): این روش برای افرادی با لثه های نازک که برای افزایش ضخامت لثه به بافت بیشتری نیاز دارند، کاربرد دارد. پریودنتیست بافت را به صورت مستقیم از لا به لای بافت لثه بر روی سقف دهان جدا کرده و به منطقه لثه مورد نظر متصل می نماید.
- پیوند لثه پدیکال یا جانبی (Pedicle/Lateral Graft): این روش برای افرادی که بافت لثه زیادی در نزدیکی دندان موردنظر دارد، استفاده می شود. برای این منظور پریودنتیست در ابتدا، بافت پیوندی را از لثه نزدیک دندانی که نیاز به درمان دارد برداشته و تنها بخشی از این بافت را قطع کرده و یک لبه آن را متصل نگه می دارد. در نهایت بافت بالا یا پایین را گسترش داده و ریشه های دندانی در معرض دید را پوشش داده و نگه می دارد.
گاهی پریودنتیست می تواند به جای برداشتن بافت موردنیاز از لثه خود بیمار، از یک بانک بافت نیز استفاده نماید. افرادی که پیوند لثه انجام می دهند نیاز به بستری نداشته و می توانند به خانه بازگردند. بیمار برای طی روند بهبودی باید موارد ذیل را رعایت نماید:
- اجتناب از نخ کشیدن دندان و یا مسواک زدن در ناحیه تحت درمان
- استفاده از دهان شویه مناسب جهت کنترل پلاک
- مصرف برخی آنتی بیوتیکها برای کاهش خطر ابتلا به عفونت
- اجتناب از تمرین شدید
- اجتناب از خوردن غذاهایی با بافت سخت
- خوردن غذاهای نرم و سرد مانند بستنی، ماست و پنیر
عوارض جراحی پیوند لثه:
عوارض این جراحی معمولاً ناچیز و غیرمعمول است، با این وجود ممکن است افراد برخی موارد مانند خونریزی لثه، عفونت لثه، تورم لثه و حساسیت دندان را تجربه کنند. علاوه بر این ممکن است فضاهایی بین دندان ها ظاهر شده و یا فرد به طور موقت آزادی بیشتری بین دندان هایش احساس کند که این حس موقتی و کوتاه مدت است. در موارد نادری نیز ممکن است بافت پیوندی به محل مناسب پیوند نشده باشد و یا اینکه فرد، طرح لبخند خود را پس از جراحی لثه نپسندد. در این شرایط، پریودنتیست ممکن است تغییراتی در لثه ایجاد نماید. در مواردی که جراحی لثه علیرغم لزوم صورت نگیرد، پریودنتیست مجبور به انجام درمان های جایگزین خواهد بود. درمان جایگزین دقیقاً نتایج جراحی را به همراه ندارد اما از آسیب بیشتر به بافت لثه جلوگیری می نماید.